Februari 2016 - Oostbeer klaar voor restauratie ? -
De werkelijke restauratie van de Oostbeer begint dichterbij te komen. In 2015 was al bekend dat de Oostbeer de zeer noodzakelijke opknapbeurt zou gaan krijgen. In de PZC van 17 februari 2016 stond dan nu ook vermeld wie de restauratie werkzaamheden zou gaan uitvoeren. Zoals te lezen valt moeten de werkzaamheden voor de zomer klaar zijn.
Op de website van de uitvoerder van de werkzaamheden staat dat men in april 2016 gaat beginnen met de restauratie. Dan lijkt het mij dat ze aardig moeten doorwerken om voor de zomer klaar te zijn. Zeker als de Oostbeer op zo’n wijze wordt gerestaureerd dat het de komende 40 jaar weer zal overleven.
Met de kennis van nu – augustus 2016 – is gebleken dat de restauratie niet in zijn geheel is afgerond. Aan de binnenzijde is alles klaar, aan de straatkant praktisch alles en aan de zeekant nog helemaal niks. Hier zal aan begonnen worden in september 2016.
De onderstaande tekst geeft een globaal overzicht hoe de restauratie in een periode van 17 weken is verlopen. Het artikel is samengesteld uit eerder gepubliceerde berichten.
Verkennend onderzoek feb. 2016
Voordat de daadwerkelijke restauratie zou beginnen heeft er eerst een verkennend onderzoek plaatsgevonden. Er zijn zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde van de beer grond afgegraven om een indruk te krijgen wat er nu aangetroffen kan worden. Aan de voorzijde kwam na verwijdering van een betonnen plaat een deel van een onderaardse gang te voorschijn. Deze gang lag vol met aarde. Het verkennend onderzoek leverde verder geen verrassende zaken op.
De restauratie
De eerste week van de restauratie stond vooral in het teken van het verwijderen van grond in de beer. Door verwijdering van de grond werd ook de situatie van dit deel van de Oostbeer zichtbaar. En dit viel eigenlijk niet tegen. Ook dit deel zag er zo op het eerste gezicht goed uit.
Aan de buitenzijde van de beer was men begonnen met het verwijderen van slechte stukken muur. In de eerste weken moet er eerst veel verwijderd worden voordat de herstelwerkzaamheden konden aanvangen.
Vol ontzag heb ik kortstondig staan kijken hoe iemand bezig was met het afbikken van grond en zoutresten. ” het lijkt wel cement “, sprak hij terwijl het zweet van zijn gezicht gutste . Ik voelde mij een beetje ongemakkelijk om op het gemakje te blijven staan kijken hoe iemand hard aan het werk was. Het resultaat mag er wel wezen van al dit harde werken. De beer wordt steeds mooier aan de de binnenzijde.
Na verwijdering van de grond en zoutresten komt er een kleine nis of een toegang tot het secundaire mijnsysteem te voorschijn. Deze ruimte is dichtgemetseld met een enkele laag steen. Hopelijk maakt men hier nog een opening in. Aan de zijkant is een schanier te zien waarmee de ruimte afgesloten kon worden.
Na een periode van afbreken worden nu langzaam maar zeker veranderingen aan de Oostbeer zichtbaar.
Net zoals vele historische gebouwen is de Oostbeer opgebouwd uit bakstenen. Deze worden op hun beurt bijeengehouden met mortel.
Deze mortel bestond vroeger hoofdzakelijk uit een mengsel van schelpkalk en zand. Door het toevoegen van gemalen tufsteen ontstond er een waterdichte specie.
Het metselwerk bij de Oostbeer is aangetast door blootstelling aan de buitenlucht. Dit voor vele jaren lang.
Bij restauratiewerkzaamheden is het belangrijk om de gebruikte mortel overeen te laten komen met het omliggende materiaal. Belangrijk is de eigenschap van de mortel als het aankomt op vochttransport. Bij een goede afvoer van het opgenomen vocht blijft de stevigheid van het werk overeind.
Momenteel is men bezig met de opbouw van de twee toegangen tot de Oostbeer.
Nu de stellage gedeeltelijk is verwijderd is duidelijk te zien hoe de toegang is geworden. Gedurende week 12 heeft de toegang ook een afdekking aan de bovenzijde gekregen.
Het is de bedoeling dat bovenop de toegang grond gestort gaat worden. Dit zal ook naast de toegang gebeuren. Op deze manier krijg je de indruk van een vestingwal.
Binnen in de beer is men bezig met het herstellen van kapotte stenen in de vloer.
Jammer genoeg is er een klein probleem met de drainage. Deze raakt steeds verstopt. Een oplossing hiervoor komt volgende week ( week 13 ).
Het modder-monster - week 13 -
De tussenruimte van de zijmuren van de tweede toegang worden opgevuld met specie.
Waar een metselaar normaal op een dag 500-700 stuks stenen metselt komt men hier niet verder dan 150-200 stenen. Dit is logisch : restauratiewerk is geen haastwerk. Iedere steen moet nauwkeurig geplaatst worden.
Er zal nog heel wat werkuren volgen voordat dit allemaal klaar is.
Dit karwei was niet binnen 5 minuten geklaard. Achteraf heb ik vernomen dat er heel heel veel kuub specie gestort is.
Tot de rand gevuld.
Deze week is men begonnen met het terugplaatsten van de drainage. De vorige raakte snel verstopt en met de nieuwe moet dit probleem opgelost zijn.
Herstelwerkzaamheden aan de zijmuur. Hier zat een flinke barst die gerepareerd moest worden. De barst is weg, maar er is een gat voor terug gekomen. Er moet nog veel gebeuren.
Met een best wel grote ‘grondafzuiger ‘ zijn de laatste modder restanten uit de beer gezogen. De zuigkracht en het lawaai van dit gevaarte is enorm. Maar het resultaat mag er zijn.
De zijgang is nu vrij van modder. Hier kon je vorige week nog niet zonder natte voeten te krijgen doorheen lopen.
Week 15
Nog een paar weken en het eerste deel van de restauratie is gedaan. Het is de bedoeling dat voor de bouwvakvakantie het voorste deel van de beer klaar is. Dus zowel de eerste alsook de tweede toegang. En dat niet alleen: de rug van de beer is dan ook weer voorzien van nieuwe stenen. Voor het laatste geldt ook weer ; alleen de voorzijde. De stellages zijn dan verdwenen en de ‘gracht’ is schoon. Maar zover is het nog niet.
De eerste dag van week 15 staat in het teken van het aanbrengen van grond boven en naast de eerste toegang. Zoals op de foto’s te zien is staan er nu ook betonnen zijprofielen.
Week 15
De rug van de beer is gemetseld met een metselverband waarbij er afgewisseld wordt tussen de kop en de stre
k van de baksteen. De kop is de korte zijde en de strek de lange zijde van de steen. Om te zorgen dat de bakstenen netjes op rij komen te liggen maken de metselaars gebruik van een stekdraad. Langs deze draad wordt er gemetseld.
Week 16
In de voorlaatste week voor de restauratiestop is het warm, zo niet heet te noemen. Dit is de reden waarom je op de foto’s geen dakdekkers bezig ziet. Deze zijn al in de vroege ochtenduren begonnen met het werk en reeds gestopt als de fotograaf komt. De metselaars moeten nog een klein stuk in de rug van de beer dichten. Dit werk zal moeten lukken binnen nu en twee weken. Aan de rechterkant van de beer zijn de stellages verwijderd en wordt een deel van het oude stucwerk verwijderd. In de laatste week – week 17 – zal hier nieuw stucwerk worden aangebracht. Binnen in de beer valt er volgens mij niet veel meer te doen. Bij beide toegangen is een deel van de oude galerij verwijderd om meer ruimte te creëren .De drainage zorgt voor een droge vloer. En hoekstukken zijn met nieuw metselwerk gerepareerd.
Is volgende week de beer helemaal klaar ? Nee, dat gaat nog wel een aardig tijdje duren. Aan de zeekant wacht nog veel werk.
Laatste week voor de bouwvak - juli 2016 -
Deze week worden de laatste zaken geregeld om de Oostbeer toonbaar te maken voor het publiek. De toegangsdeuren zijn geplaatst samen met de trapleuningen en binnen is er verlichting aangebracht. Een hek sluit de toegang tot het secundaire mijngalerij af.
Restauratie gaat weer verder - september -
De bouwvakvakantie zit er weer op en de werkzaamheden aan de Oostbeer gaan weer verder.
Aan de landzijde van de beer is het grootste deel van de restauratie afgerond. Er moet nog wat stucwerk verricht worden om het geheel af te ronden. Na verwijdering van de in slechte staat verkerende ondergrond zijn deze stenen vervangen door nieuwe. Er is een laag aangebracht voor betere hechting. Het daadwerkelijke stucwerk volgt nog.
Aan de andere zijde van de beer gaat men zich nu bezig houden met de herstelwerkzaamheden. Als eerste zijn de oude ijzeren brug verankeringen verwijderd. Ook aan deze kant worden slechte stenen verwijderd en vervangen door ‘nieuwe’ stenen. Duidelijk is te zien dat dit niet zo drastisch gebeurt zoals aan de andere zijde.
De begroeiing op de beer wordt met een hoge drukspuit verwijderd.
Hierna zijn de oude voegen uitgeslepen en worden binnenkort voorzien van nieuwe voegen.
Week 19 en 20 september
Deze twee weken staan vooral in het teken van herstel van de rug van de Oostbeer, gelegen aan de zeezijde . Niet alle stenen zijn vervangen. Bij de stenen die zijn blijven liggen zijn de voegen uitgeslepen en daarna opnieuw gevoegd met voegmortel. Slechte stenen zijn verwijderd en vervangen.
Week 22 september
Geen enkel deel van de Oostbeer blijft gevrijwaard van restauratie. De muur aan de zeezijde wordt niet alleen voorzien van nieuwe stenen maar is ook weer uitgelijnd. Niet de gehele muur, alleen de bovenste rollaag. Deze laag is niet origineel en is bij een vorige restauratie erbovenop gemetseld.
De bovenste toplaag was naar voren geschoven en hing een klein beetje over de rand. Eerst is er in de laag ruimte gemaakt door een aantal stenen te verwijderen. Hierna is de rollaag teruggeslagen. Dit is gedaan door middel van een uit de kluiten gewassen houten hamer.
Aan het einde van de muur wordt er een nieuw deel opgebouwd. De bedoeling hiervan is om het beeld te doen ontstaan dat deze muur vroeger doorliep. Eigenlijk hetzelfde zoals de zijmuren van de beer, gelegen aan de voorzijde.De ruimte wordt opgevuld met mortel en stenen die over zijn. Dit zijn de zogenaamde vuilstenen. Deze stenen worden toegepast bij werk wat niet aan de buitenkant te zien is. De stenen hebben dezelfde afmeting als een gewone steen. Dit type is ook gebruikt bij de delen die later zijn gestuct.
Om de mortel goed te laten uitharden wordt er water toegevoegd aan het mengsel.
We zijn er bijna,maar nog niet helemaal.... Week 23
Het herstel van de muren heeft vertraging opgelopen. Het juiste formaat steen is te laat besteld met als gevolg te laat geleverd. Geen stenen, geen werk ? Nee, het werk kwam niet stil te liggen, er is namelijk nog voldoende te doen.
De muur aan het uiteinde van de vestingmuur is nu geheel opgevuld met mortel en stenen. Dat was nog een tijdrovend karwei. De mortel silo die het meest dichtbij stond was leeg, en zou pas de volgende dag omgewisseld worden met de silo die verderop stond. Kortom: dat zou veel heen en weer lopen worden met de kruiwagens. Zover kwam het niet. De oplossing werd gevonden door meerdere kruiwagens gevuld met mortel op een aanhangwagen te zetten en deze naar de plek te rijden.
Aan de zeezijde moesten er nog kapotte stenen verwijderd worden. Waarom dit werd gedaan met een beitel en hamer kon ik niet helemaal plaatsten. Had ik nog niet eerder zien tijdens de restauratie werkzaamheden. Opvallend was wel dat een paar uur later een groot deel van de muur was gesloopt en opnieuw was voorzien van stenen. Misschien is er toch nog een drilboor ingezet om het werk te bespoedigen.
Tegen het eind van de week verscheen er groot materiaal en is men begonnen met het plaatsten van betonnen l-wanden. Op deze plek komt er een voetgangerspad onderlangs de beer. Dit pad ligt ongeveer een halve meter onder het maaiveld en is te betreden door middel van een betonnen trap.
Het kan niet anders of de restauratiewerken zijn in de eindfase gekomen. Nog 2-3 weken ?
Week 24
Van de laatste muur die grootschalig gerestaureerd moet worden blijft bijna geen steen meer over. Misschien is dit iets te overdreven, maar er moeten veel stenen uit. Ook zijn de houten pilaren verwijderd. Deze hebben er gestaan sinds mensenheugenis. In ieder geval zolang ik mij de Oostbeer kan herinneren.
Vorige keer waren er al stenen verwijderd en opnieuw ingemetseld. Maar als ik zo zie wat er nu weer uit is, lijkt het mij dat dit niet naar wens was uitgevoerd.
Net zoals een groot deel van de buitenzijde van de beer geldt ook hier : bijna niks is meer echt origineel. Sinds 19xx ( ik hoop hier ooit meer van te weten te komen ) is er al veel aan de beer vernieuwd. Hierbij is vaak slecht werk geleverd. Dit kan komen omdat het een noodreparatie betrof, of gewoon slecht werk.
Het looppad gaat binnenkort voorzien worden van betonnen tegels. In het eerste plan was het de bedoeling dat dit pad lager gelegen zou zijn. Dus met meer diepte. Probleem is dan, als iemand er in zou vallen er claims zouden kunnen komen. Daarom is het nu minder diep gemaakt.
Aan deze zijde moeten er ook nog natuurstenen profielen geplaatst worden. Als dit is gedaan is deze kant zo goed als klaar. Wat ik gehoord heb zal de restauratie in de tweede week van november klaar moeten zijn.
De bouwkundige opzichter komt regelmatig langs om te beoordelen of het werk goed gaat. Daarnaast beoordeelt hij welke stenen er rot zijn. Hij klopt dan met een hamer op de stenen om te horen welke er vervangen moeten worden.
Wat is er nu origineel ? De binnenzijde van de Oostbeer is vrijwel geheel in oorspronkelijke staat. Hier zijn maar een klein aantal zaken vernieuwd. De buitenzijde daarin tegen, zoals eerder gemeld, is niet meer zo nieuw te noemen. Door oorlogs- en natuurgeweld heeft de beer schade opgelopen. Ook door het plaatsen van een brug op de beer zijn er nieuwe elementen bij gemetseld.
Op de foto aan de linkerzijde zijn nog originele stenen te zien. Dit in vergelijking met de foto aan de rechterzijde waar je kan zien dat er nieuwe handvorm gebakken stenen zijn bijgeplaatst. Dit is gebeurt tijdens de huidige restauratie. Hier zie je duidelijk het verschil tussen oud en wat oud moet lijken. Dit lijkt mij echter onvermijdelijk. Stenen die zo’n 200 jaar blootgesteld hebben gestaan aan de elementen zijn niet te vervangen. Het verweerde krijg je niet terug.
Week 25
Voordat de metselaars verder kunnen bij de hoek van het oude Bastion 8 moeten eerst de natuurstenen hoekelementen worden geplaatst. Met passen en meten worden de meer dan 250 kilogram wegende blokken op hun plek gezet. Zodra dit is gebeurt gaan de metselaars aan de slag om het geheel af te ronden.
Het viel mij op dat er veel meer hoekstukken zijn geplaatst dan in de situatie voor de restauratie. Bij navraag kreeg ik te horen dat dit een wens was van de monumentencommissie.
De muur is klaar, nu nog het verwijderen van loszittende stukken voegsel. Dit gebeurt door middel van een hoge drukspuit. Hierna worden de voegen opnieuw gevoegd.
De natuurstenen elementen ( blauwe kalksteen ) aan beide zijden van de Oostbeer worden opgeknapt. Sommige elementen zijn vervangen, deze waren niet meer te redden. De elementen waar flinke beschadigingen te zien zijn worden opgevuld met speciale restauratie mortel. Deze mortel is een kleisoort die op kleur besteld wordt om zo goed mogelijk aan te sluiten op de originele kleur van de steen.
De voegen worden uitgeslepen en opgevuld met voegmortel. Zo komt het er allemaal weer mooi uit te zien.
Week 26
De metselaars en voegers zijn weg en de stellages zijn weggehaald. Nu heeft de ‘grondwerker’ ruimte om zijn klus te klaren. Als eerste het vlak maken van het wandelpad en het leggen van de betonnen vloerstenen.
Vanaf het wandelpad aan de zeezijde is er een waterafvoer aangelegd die uitkomt aan de grachtzijde van de beer. Zoals het hoort bij graafwerk, kom je ondanks bestektekeningen toch nog wel leidingen tegen die in de weg liggen. Maar met creatief graafwerk kom je een heel eind. Een probleem is dan snel geen probleem meer. De fundering van de oude grachtmuur was geen partij voor de drilboor en gaf zich al snel gewonnen.
Met een heftruck zijn er een aantal loodzware natuurstenen zit elementen geplaatst. Dit ging met een beetje gemopper, ze waren afgeleverd op z’n kop. Ze moesten allemaal eerst nog voorzichtig, zonder de elementen te beschadigen gekeerd worden. Maar ook dit is uiteindelijk allemaal goedgekomen.
Bovenop de pseudo-dijk stond een graafmachine het laatste grondwerk te verrichten. Nou, dat dacht men. Er was te weinig grond aanwezig, en de resterende hoeveelheid was nog niet gebracht. Wel op tijd aangevraagd, maar was gewoon nog niet beschikbaar. Dit komt over een week of twee.
De restauratie is dan wel klaar, maar het werk er om heen nog niet. Ook moeten er nog informatieborden geplaatst worden.
